پایگاه داده یا دیتابیس چیست؟ تعریف و کاربرد پایگاه داده
پایگاه داده چیست؟
پایگاه داده در مفهوم عام آن، به مجموعهای از اطّلاعات با ساختار منظم و سازمان‌یافته گفته می‌شود. در این مفهوم، ذخیره‌سازی ساده اطلاعات در یک پرونده را نیز می‌توان نوعی پایگاه داده دانست. اما در مفهوم خاص، منظور از پایگاه داده مجموعهای از این اطلاعات است که در قالبی ذخیره شده که توسط ابزارهای الکترونیکی قابل خواندن و دسترسی است. موارد ذیل از جمله تعاریف آکادمیک ارایه شده از این مفهوم هستند.
الف- تعریف پایگاه داده:
>پایگاه داده‌ها به مجموعهای از داده‌ها اطلاق می‌شود که توسط یک سیستم مدیریت پایگاه داده‌ها، مدیریت می‌شود.
- پایگاه داده‌ها عبارت است از مجموعهای از داده‌های به هم مرتبط.
- پایگاه داده‌ها عبارت است از مجموعهای از داده‌های منطقا به هم مرتبط (و توصیف این داده‌ها) که برای پاسخ‌گویی به نیازهای اطلاعاتی یک سازمان طراحی شده‌اند.
- گاه به جای عبارت «پایگاه داده» از اصطلاح «بانک اطلاعات» استفاده می‌شود. این اصطلاح قدیمی بوده و توسط مبتکران پایگاه‌های داده اولیه به کار برده میشده است.
- لازم به ذکر است که چینش تصادفی داده‌ها را نمی‌توان یک پایگاه داده در معنای خاص آن تلقی نمود؛ چراکه پایگاه داده برای هدفی خاص ساخته و جمع‌آوری شده، کاربران مشخصی را مخاطب قرار می‌دهد و کاربردی ویژه از سوی طراحان برای آن مدنظر قرار داده می‌شود.
بازاریاب فضای مجازی
ب- حمایت قانونی از پایگاه‌های داده:
در میان معاهدات بین‌المللی موجود، کنوانسیون برن، موافقتنامه تریپس و معاهده حقوق مالکیت ادبی و هنری سازمان جهانی مالکیت فکری (موسوم به معاهده WCT) به پایگاه داده در مفهوم عام آن اشاره دارند. کنوانسیون برن در این خصوص تنها به گردآوری آثار ادبی و هنری در یک مجموعه نظر داشته و در بند ۵ ماده ۲، چنین مجموعه‌هایی را قابل حمایت می‌داند. آن چه در موافقتنامه تریپس و WCT مورد اشاره واقع شده، با مفهوم خاص پایگاه داده قرابت بیشتری دارد. تعریف ارایه شده در این معاهدات و حمایت مقرر در آن به شرح زیر است:
۱- ماده ۱۰ معاهده تریپس با عنوان «برنامه‌های رایانه‌ای و مجموعه داده‌ها»: به موجب بند ۲ این ماده، مجموعهای از داده‌ها یا سایر عناصر که به دلیل گزینش یا سازماندهی محتویات از خلاقیت فکری برخوردار است، فارغ از این که توسط ماشین یا به گونه‌ای دیگر قابل خواندن باشد، به عنوان اثری ادبی مورد حمایت خواهد بود. در این ماده تعریفی از پایگاه داده ارایه نشده است.
۲- ماده ۵ معاهده WCT با عنوان «گردآوری داده‌ها (پایگاه‌های داده)»: در این ماده نیز از رویکرد موافقتنامه تریپس پیروی شده و بدون ارایه تعریف از پایگاه داده، بند ۲ ماده ۱۰ آن موافقتنامه جهت حمایت از این پایگاه‌ها تکرار شده است.
تنها سند بین‌المللی که به طور خاص به موضوع پایگاه‌های داده پرداخته و حاوی تعریفی از این پایگاه‌ها است را باید دستورالعمل اروپایی مورخ ۱۹۹۶ راجع به حمایت حقوقی از پایگاه‌های داده دانست. به موجب بند ۲ ماده ۱ این دستورالعمل، منظور از پایگاه داده مجموعهای از آثار، اطلاعات یا سایر عناصر مستقل است که به صورت سازمان‌یافته یا روشمند تنظیم شده و اجزای آن توسط ابزارهای الکترونیکی یا به طرق دیگر قابل دسترسی هستند.
در این دستورالعمل نیز، به موجب ماده ۳، پایگاه‌های داده در صورت برخورداری از خلاقیت فکری، مشمول حمایت حقوق مالکیت ادبی، هنری هستند. بسیاری از کشورهای اروپایی ازجمله فرانسه، آلمان و بلژیک، تعاریف مشابهی را در قوانین داخلی خود گنجانده‌‌اند.
در ایران، قوانین موجود به حمایت از پایگاه داده اشاره‌ای ندارند. با وجود این می‌توان حمایت از این پایگاه‌ها را از ماده ۲ قانون حمایت حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان برداشت نمود. ماده مذکور پس از ذکر انواع آثار مورد حمایت، مقرر می‌دارد که “هرگونه اثر مبتکرانه دیگر که از ترکیب چند اثر از آثار نامبرده در این فصل پدید آمده باشد، مورد حمایت قرار خواهد گرفت”. بنابراین چنانچه پایگاه‌داده مورد نظر حاوی مجموعهای از آثار مستقل از پیش موجود باشد و عنصر ابتکار نیز آن‌گونه که قانون بیان داشته در آن مشاهده شود، می‌توان آن را از آثار مورد حمایت قانون دانست.
لایحه جامع حمایت از حقوق مالکیت ادبی، هنری و حقوق مرتبط (در دست تصویب)، پایگاه داده را به این صورت تعریف می‌کند: «مجموعهای از آثار، داده‌ها یا دیگر عناصر مستقل که به طور روشمند تنظیم شده و به طور مجزی از طریق الکترونیکی، کاغذی یا هر وسیله دیگر قابل دسترسی باشد.» در این لایحه، پایگاه داده‌ای که از حیث چیدمان و گزینش داده‌ها دارای اصالت است، مورد حمایت دانسته شده است.
همچنین به موجب ماده ۳ پیش نویس لایحه «قانون حمایت از سازندگان پایگاه‌های داده»، تنظیم‌شده توسط دبیرخانه شورای عالی انفورماتیک کشور، «پایگاه داده مجموعهای از مطالب مستقل، داده یا اطلاعاتی است که به طور منظم یا روشمند ترتیب یافته – که در این قانون به آن اثر نیز اطلاق می‌شود- و توسط ابزارهای الکترونیکی یا هر واسط دیگر قابل دستیابی است.» به موجب ماده ۱ این پیشنویس، از پایگاه‌های داده‌ای که در ساخت آنها از روشهای ابداعی تجمع و آرایش و یا سرمایه گذاری صرف اقتصادی استفاده شده باشد، حمایت به عمل می‌آید. همانند اغلب اسناد حقوقی مرتبط در این زمینه، حمایت‌های قانونی شامل برنامه و نرم افزار‌های رایانه‌ای که برای ساخت یا عملیات پایگاه داده مورد استفاده قرار گرفته نخواهد شد. سازنده پایگاه داده ممکن است شخصی حقیقی یا حقوقی باشد که از حقوق انحصاری تکثیر، ترجمه، تغییر، توزیع، نمایش و اجرای عمومی پایگاه داده برخوردار خواهد بود.
تالیف: دفتر حقوقی شرکت همکاران سیستم
https://www.systemgroup.net
بازاریاب فضای مجازی
اگر چه کلمه‌ی دیتابیس (Database) از دهه‌ی شصت میلادی وارد ادبیات تکنولوژی شده است، اما معنا و کاربردی که امروزه برای دیتابیس یا پایگاه داده در ذهن تداعی می‌شود، در ده‌های هفتاد و هشتاد میلادی شکل گرفته و طی سی سال اخیر، گسترده و فراگیر شده است.
کامپیوتر همانگونه که از نامش پیداست، در ابتدا قرار بود تنها مسئولیت محاسبه (Computation) را بر عهده داشته باشد و از همین رو، دغدغه‌ی جمع آوری اطلاعات و ثبت اطلاعات و نگهداری اطلاعات و استفاده از اطلاعات، چندان مهم و جدی نبود.
برنامه نویسان قدیمی، به خاطر دارند که واژه‌ی Data در میان نخستین نسل برنامه‌نویسان، تفاوت چندانی با متغیرهای محاسباتی (Variable) نداشت و وقتی از دیتا یا داده حرفی گفته می‌شد، عموماً منظور، نتایج میانی یا نهایی محاسبات کامپیوتری بود.
با توسعه فن آوری اطلاعات (IT)، محاسبه به نقش فرعی کامپیوترها تبدیل شد و مدیریت داده‌ها و اطلاعات اهمیت بیشتری پیدا کرد. اگر چه مدیریت اطلاعات هم نیازمند زیرساخت‌های محاسباتی است، اما در لایه‌های بیرونی سیستم‌های کامپیوتری، آنچه عموم کاربران به آن توجه دارند را می‌توان به مدیریت اطلاعات نزدیک‌تر دانست.
نگهداری اطلاعات کارکنان یک سازمان، نگهداری شماره تلفن‌های دوستان، نگهداری ایمیل‌ها، آرشیو کردن فایل‌ها و اسلایدها، نگهداری اطلاعات مشتریان، ذخیره و گزارش دهی فروش سازمان، بیش از اینکه از جنس محاسبه باشند، از جنس دریافت، ذخیره، جستجو و گزارش‌دهی اطلاعات محسوب می‌شوند.
طبیعتاً اکوسیستمی از راهکارهای مدیریت پایگاه داده شکل گرفت و گونه‌های مختلفی از راهکارها رواج یافتند.
اگر بخواهیم برخی از نمونه راهکارهایی را که در رقابت با دیگران موفق‌تر بوده‌اند فهرست کنیم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شرکت اوراکل سیستمی را ارائه کرده و توسعه می‌دهد که به Oracle RDBMS یا Oracle مشهور است.
- شرکت مایکروسافت، SQL Server را ارائه کرده است.
- شرکت IBM سیستم DB2 را توسعه داده و عرضه می‌کند.
- شرکت SAP، سیستم Sybase ASE را عرضه می‌کند.
- MySQL هم سیستم دیگری است که به صورت نسخه باز عرضه شده و البته عرضه و مدیریت نسخه تجاری آن (با قابلیت‌های بیشتر) از سال ۲۰۰۸ در اختیار شرکت Oracle است.
می‌توان گفت امروزه بحث مدیریت پایگاه داده‌ها یک تخصص مستقل جداگانه شده که در سطوح مختلف وجود دارد:
- برنامه نویسانی هستند که می‌توانند ساختار پایگاه‌های داده را طراحی کنند.
- کسانی هستند که ممکن است در حد طراحی تخصص نداشته باشند، اما می‌توانند از طریق زبان‌های مختلف (که شاید SQL مشهورترین آنها باشد) با پایگاه داده تعامل (Interaction) داشته باشند.
- افراد دیگری هستند که تخصص آنها، دانش مدیریت اطلاعات است و در شرکت‌های مانند مایکروسافت و اوراکل نشسته‌اند و این زیرساخت‌ها را طراحی می‌کنند.
البته، امروزه شاخه‌ی تخصصی دیگری هم شکل گرفته که در مرز بین دانش‌های آمار، داده کاوی و فن آوری اطلاعات است که به آن Big Data Analysis می‌گویند.
برخی این تخصص را از مدیریت پایگاه داده‌ها جدا می‌بینند و برخی دیگر، به علت ارتباط تنگاتنگ بحث DBMS و Big Data، دانش Big Data را نه به عنوان یک علم مستقل، بلکه به عنوان سطح تحلیلی در تخصص مدیریت پایگاه داده‌ها می‌دانند.
https://motamem.org